Let op! Nieuwe dennenprocessierups in optocht naar Nederland met 1 miljoen brandharen.

Beeld: ©John Ghent

Maak kennis met de dennenprocessierups: de ongewenste gast

Maak kennis met de dennenprocessierups, die ongewenste gast die langzaam maar zeker zijn weg naar Nederland vindt! Deze kleurrijke larve van de vlinder Thaumetopoea pityocampa zit vol verrassingen – en niet allemaal leuk. Met zijn miljoenen brandharen kan hij flink wat jeuk en irritatie veroorzaken, zowel bij mensen als bij onze viervoetige vrienden.

In dit artikel ontdek je alles wat je moet weten over deze rups: hoe je hem herkent, waar hij zich verbergt, en vooral wat je moet doen als je in contact komt met deze huidschade veroorzaker. Daarnaast bespreken we slimme manieren om deze rups te bestrijden en de impact die hij kan hebben op onze natuur en economie. Dus lees snel verder en zorg ervoor dat je goed voorbereid bent op deze processie!

De aankomst van de dennenprocessierups: wat je moet weten

De dennenprocessierups (Thaumetopoea pityocampa, syn. Traumatocampa pityocampa) is de larve van een vlinder uit de familie tandvlinders (Notodontidae). De bekendere eikenprocessierups behoort ook tot deze familie, maar de dennenprocessierups is nog vervelender. Deze rups heeft meer brandharen, wat leidt tot meer jeuk en huidirritatie. De waardplant van deze vlinder is de den, en de larve kan een lengte bereiken van enkele millimeters tot maar liefst veertig millimeter. Het lichaam van de rups is zwartachtig bruin met rode vlekken op de bovenkant en zijkanten, terwijl de onderzijde een zonnig geel is. Het volwassen insect, de vlinder, heeft een spanwijdte van 35 tot 40 millimeter.

Verspreiding en leefgebied

De dennenprocessierups komt voor in Zuid-Europa, Midden-Europa en Noord-Afrika. In 2024 zijn er incidentele vondsten gedaan in de Waalse provincies Belgisch Luxemburg, Namen en Luik in België, waarbij de waarneming ten zuiden van Luik slechts 25 kilometer van de Nederlandse grens ligt. Het is niet uitgesloten dat de eerste vlinders Nederland al hebben bereikt. Omdat de dennenprocessierups zich snel kan verspreiden, is het een kwestie van tijd voordat deze soort zich in Nederland vestigt. De Werkgroep Bladmineerders heeft in samenwerking met Biocontrole monitoring met feromoonvallen opgezet in verschillende Nederlandse plaatsen, waaronder Wittem en Venray, om de ontwikkeling van de populatie in de gaten te houden.

Levenswijze

De vlinders komen uit tussen juni en september, afhankelijk van het klimaat, en leggen hun eieren in parallelle rijen op twijgen of naalden van verschillende soorten dennen. Vijf tot zes weken na het leggen komen de eitjes uit. De rupsen vervellen vijf keer, afhankelijk van de temperatuur en de hoogte. Tijdens de winter spinnen de rupsen een nest waarin ze overdag in de zon liggen. Ze komen ’s nachts in beweging om te eten. Net als bij de eikenprocessierups bewegen de rupsen in een grote sliert, maar bij de dennenprocessierups is de processie slechts één rups breed. In het voorjaar verlaten de rupsen hun nest in processie om zich op een zonnige plek in de grond te verpoppen.

Beeld: ©D.D. Cadahia, Subdir. General de Sanidad Vegetal, Madrid

Brandharen en gevolgen voor mens en dier

De rupsen kunnen massaal voorkomen en hebben brandharen die irriterend zijn voor de mens. Elke rups heeft honderdduizenden tot zelfs een miljoen van deze pijlvormige haren, die bij een bedreiging worden afgeschoten. De brandharen kunnen gemakkelijk de huid, ogen en luchtwegen binnendringen, wat leidt tot een op allergie lijkende huiduitslag, zwellingen, rode ogen en jeuk. Niet iedereen is even gevoelig voor deze brandharen, maar in zeldzame gevallen kunnen er ernstigere verschijnselen optreden, zoals braken, duizeligheid en koorts. De brandharen kunnen zich met de wind verspreiden, waardoor ook wandelaars en fietsers in contact kunnen komen met de irritatie. Dieren, met name honden, kunnen eveneens last ondervinden van de brandharen.

Wat te doen bij contact met de dennenprocessierups?

Bij contact met de dennenprocessierups kunnen de volgende symptomen optreden:

• Irritatie van de huid, ogen en luchtwegen
• Bij nieuw contact worden de klachten heviger

In geval van contact is het belangrijk om snel te handelen. Bel 112 bij:

• Benauwdheid
• Een dikke tong, dikke lippen of dikke oogleden

Wrijf of krab niet aan de aangedane plekken. Probeer de brandharen van de huid te verwijderen met plakband of een kleefpleister. Spoel de huid of ogen goed met lauw water en doe kleding met brandharen uit en was deze op minstens 60 °C. Verzacht de jeuk met een crème op basis van aloë vera, calendula, menthol of eucalyptus.

Bestrijdingsmethoden

Als de dennenprocessierups zich in een plaag ontwikkelt, zijn er verschillende technieken om deze te bestrijden:

• Aaltjes: Deze kunnen in besmette bomen worden uitgezet. Ze vallen de dennenprocessierups aan en zijn onschadelijk voor mensen en andere insecten.
• Bacteriën: De bacterie Bacillus thuringiensis (BT) kan in de besmette bomen worden gespoten. De rupsen worden ziek als ze van de naalden eten. Deze bacterie is niet schadelijk voor mensen of dieren.

Het gebruik van gif wordt doorgaans vermeden om kruisvergiftiging van andere insecten en dieren te voorkomen. Het wegzuigen van nesten is een effectieve oplossing, terwijl het verbranden van nesten geen optie is, omdat naaldhout veel brandbaarder is dan loofhout.

Verspreiding in Europa

De dennenprocessierups is tot nu toe waargenomen in diverse landen, waaronder Oostenrijk, Kroatië, Frankrijk, Italië en Spanje. De hoge migratiegraad van de vlinders en het risico dat eipakketjes met import van naaldplanten meekomen, verhogen de kans op verdere verspreiding.

Conclusie

Met de komst van de dennenprocessierups dreigt een nieuwe uitdaging voor zowel natuur als mens in Nederland. Het is van groot belang om alert te zijn, de verspreiding te monitoren en preventieve maatregelen te nemen om de overlast van deze rups te beperken.

Veelgestelde vragen (FAQ) over de dennenprocessierups

Hoe herken je de dennenprocessierups?
De dennenprocessierups is een larve met een zwartachtige bruine kleur en rode vlekken. Ze kunnen tot 40 mm lang worden en hebben lange brandharen.

Wat zijn de symptomen van contact met de dennenprocessierups?
Contact met de brandharen kan leiden tot huidirritatie, jeuk, zwellingen, rode ogen en in ernstige gevallen benauwdheid.

Wat te doen bij contact met de dennenprocessierups?
Bij contact is het belangrijk om de huid en ogen goed te spoelen met lauw water. Probeer de brandharen voorzichtig te verwijderen met plakband en neem bij ernstige allergische reacties contact op met de hulpdiensten.

Hoe kan de dennenprocessierups bestreden worden?
Bestrijdingsmethoden omvatten het inzetten van aaltjes of bacteriën die de rupsen aantasten, en het verwijderen van nesten door professionele bestrijders.

Waar komen dennenprocessierupsen voor?
Dennenprocessierupsen komen voor in Zuid- en Midden-Europa en zijn recent waargenomen in België, dicht bij de Nederlandse grens. Ze kunnen binnenkort ook in Nederland worden aangetroffen.

Wat is de impact van de dennenprocessierups op mensen?
De brandharen kunnen ernstige allergische reacties veroorzaken bij mensen en overlast bezorgen aan dieren, vooral honden.

Hoe gevaarlijk is de dennenprocessierups?
De dennenprocessierups kan gevaarlijk zijn door de brandharen die irritaties en allergische reacties kunnen veroorzaken. Neem voorzorgsmaatregelen bij het wandelen in gebieden waar ze voorkomen.

Wat is het verschil tussen de dennenprocessierups en de eikenprocessierups?
Hoewel beide rupsen brandharen hebben, heeft de dennenprocessierups meer brandharen en kan daardoor sterkere allergische reacties veroorzaken. De waardplanten zijn ook verschillend.

Hoe verpoppen dennenprocessierupsen?
Dennenprocessierupsen verpoppen zich in de grond, wat de kans op contact met de brandharen vergroot wanneer ze op zoek zijn naar een geschikte plek om zich in te graven.

Wanneer komen de dennenprocessierupsen uit hun eitjes?
De eitjes van de dennenprocessierups komen meestal uit in september. De rupsen overwinteren vervolgens in hun nesten.

Hoe lang duurt de levenscyclus van de dennenprocessierups?
De levenscyclus van de dennenprocessierups duurt doorgaans ongeveer één jaar en omvat verschillende stadia: eitjes, rupsen, poppen en volwassen vlinders. Dit proces kan enkele maanden duren, afhankelijk van de temperatuur en omgevingsomstandigheden.

Wat moet ik doen als ik een nest van dennenprocessierupsen zie?
Blijf op een veilige afstand en neem contact op met een professionele bestrijdingsdienst. Probeer het nest zelf niet aan te raken.

Zijn er preventieve maatregelen tegen de dennenprocessierups?
Ja, het vermijden van gebieden met bekende nesten en het gebruik van beschermende kleding kan helpen om contact te vermijden.

Hoeveel brandharen heeft een dennenprocessierups?
Een dennenprocessierups kan tot wel een miljoen brandharen hebben in het vijfde larvestadium, wat bijdraagt aan het risico op allergische reacties.

Wat zijn de verschillende stadia van de levenscyclus van de dennenprocessierups?
De levenscyclus duurt ongeveer één jaar en omvat de stadia van ei, rups, verpoppen en volwassen vlinder. De eitjes worden in de zomer gelegd, de rupsen ontwikkelen zich in de herfst en winter, en de volwassen vlinders komen tussen juni en september tevoorschijn.