Jatropha podagrica / Flessenplant

Jatropha podagrica is een opvallende kamerplant met een bolronde stengelknol, die hem zijn Nederlandse naam flessenplant heeft opgeleverd. In de lente ontspruiten er aan de knol talrijke zeer grote heldergroene bladeren. Ze vormen een fraai contrast met de felrode bloemschermen, die praktisch het gehele jaar achter elkaar door in het hart van de plant kunnen blijven verschijnen.
Van nature komt Jatropha podagrica voor in tropisch Midden-Amerika. Ze kunnen daar tot wel twee meter hoog worden, met een imposant verdikte stam en bladeren van 30 centimeter in doorsnede. Zo groot worden ze in de huiskamer bij lange na niet; ten hoogste bereiken ze na enkele decennia een hoogte van enkele decimeters. Wel kunnen zelfs zeer jonge en kleine exemplaren al bladeren groter dan je hand produceren.
Hoe hoger hij komt, hoe smaller de taps toelopende stam wordt. Net een flessenhals dus.
De bast is bij jonge exemplaren zeer glad, hetgeen het curieuze uiterlijk van deze planten nog versterkt, maar ontwikkelt bij wat oudere planten al snel een aantrekkelijke schilfering.
De tot 30 centimeter grote, vijgachtig gelobte bladeren vallen in het droge seizoen allemaal van de plant. In de lente zie je dan vervolgens vaak eerst de rode, koraalachtige bloemschermen aan de plant verschijnen en daarna pas de bladeren.
Zowel de bloemen als de bladeren staan op lange, elegante stelen. Als deze afvallen laten ze grote, opvallende littekens achter op de stam, die pas na een behoorlijke tijd vervagen.
Jatropha podagrica kan praktisch onafgebroken bloeien, ook in de huiskamer. Eerst gaat de vrouwelijke bloem (bijna altijd daadwerkelijk enkelvoud!) in het midden van het bloemscherm open, later volgen de overige, louter mannelijke bloemen.
De talrijke bloemetjes hebben vier tot vijf felrode of gele  bloemblaadjes en gele stampers en meeldraden, al zie je die alleen van dichtbij goed.
Na de bloei vallen de bloemschermen vanzelf van de plant, tenzij zich de ronde groene besjes vormen. De besjes bevatten twee tot drie zwartbruine zaden. Opmerkelijk is dat de besjes een zogenaamde explosieve dehiscentie vertonen. In lekentaal: als ze rijp zijn springen ze met enige kracht open, waardoor de zaden tientallen centimeters van de plant kunnen worden geworpen.
Het assortiment van Jatropha podagrica is zeer beperkt. In de natuur komen er geen ondersoorten voor en ook in de handel zijn er weinig tot geen cultivars bekend. De enige variatie zit ‘m in de bloemkleur: naast de soort zelf met zijn karakteristieke helderrood getinte bloemen zie je soms ook wel planten met meer roze- of oranjeachtige of zelfs gele bloesems.
 
Plantvoorschriften & onderhoud algemeen
Deze kamerplanten worden helaas niet heel vaak te koop aangeboden in tuincentra, maar couranter op internet.
Een jonge plant met een kleine stam kan er in de huiskamer jaren over doen om echt mooi groot te worden. Daarbij hebben ook oudere planten gewoonlijk geen enkele moeite om zich aan te passen aan de condities in je woonkamer. Kies dus zonder enige terughoudendheid het mooiste en grootste exemplaar.
Gebruik een goed doorlatend potmengsel. Speciale cactusgrond is niet nodig.
De flessenplant verlangt het hele jaar door een standplaats in de verwarmde huiskamer. Je hebt bij een kale knol in winterstand wellicht de neiging om hem in een koude kamer te zetten, maar dat kun je beter niet doen. Het droge seizoen is in zijn natuurlijke omgeving net zo warm als het regenseizoen. Bovendien is de plant absoluut niet winterhard. Sterker nog, eigenlijk verlangt hij het hele jaar door minimumtemperaturen van 10 tot 15 graden Celsius.
Naast warmte stelt Jatropha podagrica vooral ook prijs op licht. Zijn grote frisgroene bladeren doen wellicht anders vermoeden, maar hij verdraagt zelfs de felste zomerzon. Ze worden er zelfs alleen maar decoratiever door, want jonge bladeren en bladstelen lopen in goede omstandigheden op een aantrekkelijke wijze rood of zelfs paarsachtig aan.
Flessenplanten vinden droge lucht uitstekend te verdragen. Bovendien zijn ze ’s winters midden in het stookseizoen, als de lucht in de huiskamer het droogste is, bladerloos en in rust.
Een klein aandachtspuntje is dat de plant fysiek nogal instabiel kan zijn. Omdat hij al vanuit een klein potje en een bescheiden stammetje enorme bladeren kan produceren,
Door de Jatropha podagrica in een grote pot te zetten vergroot je vooral de kans dat-ie last krijgt van stagnerend water, wat weer kan leiden tot rot. Daarbij ontwikkelt hij relatief weinig wortels. Kies de pot dus niet uit op de grote hoeveelheid bladeren in de zomer, maar op de kale knol in de winter.
 
Net zoals bij de meeste succulenten is het watergeefbeleid het belangrijkste punt van zorg bij Jatropha podagrica. Te veel water zorgt namelijk onvermijdelijk voor rot, die de plant meestal fataal wordt.
Wat echter een beetje lastig is, is dat deze jatropha in het groeiseizoen eigenlijk best wel een flinke slok lust. De enorme bladeren zijn immers niet of nauwelijks verdikt en verdampen fors veel water. Zorg dus dat je regelmatig water geeft en voorkom dat je in één keer een flinke plens geeft waardoor de wortels langere tijd nat zijn.
In het najaar zullen vrij plotseling een aantal bladeren vergelen en afvallen. Daarmee signaleert de jatropha dat hij het tijd vindt voor zijn droge seizoen. Maak het jezelf gemakkelijk en geef daar ferm gehoor aan. Dat betekent: de watergift matigen tot bijna nul. Alle bladeren zullen afvallen en de plant gaat min of meer in rust, al blijft hij in de huiskamer soms gewoon stug doorbloeien.
 
Om zoveel mogelijk een aantrekkelijk compacte groeiwijze te behouden – met een dik, kort stammetje – kun je het beste niet te veel voeding geven. Tijdens het groeiseizoen kun je elke twee weken een dubbel verdunde dusis universele vloeibare plantvoeding geven om de grote bladeren in hun groei te ondersteunen.
 
Ook een goed groeiende Jatropha podagrica zal regelmatig bladeren laten afvallen. Omdat ze zo groot zijn heb je wellicht de neiging om ze meteen van de plant te trekken; het ziet er immers weinig aantrekkelijk uit. Doe dit echter altijd met grote voorzichtigheid. De forse bladstelen kunnen ook een stukje van de plant meenemen als je ze er al te wild afrukt. En daarbij kan dan vervolgens ook nog het giftige melksap vrijkomen. Niet zo handig dus.
 
Deze kamerplanten laten zich prima terugsnoeien. Soms kan het nodig zijn om dat ook te doen. De stengels kunnen slungelig uitgroeien en bloemen en bladeren verschijnen uitsluitend aan de uiteindes ervan, waardoor de plant er minder aantrekkelijk uit komt te zien.
Snoei niet terug tot in het dikste deel en pas goed op met het witte melksap, dat vrij overvloedig kan vrijkomen na een snoeibeurt. Dit sap is namelijk zeer giftig als je het inslikt. Draag handschoenen !
 
Stekken
Stekken is in onze contreien gewoonlijk het succesvolst. Neem een stek van circa 15 centimeter lengte. Dit mag een kopstek zijn, maar ook gewoon een stuk uit de stam. Verwijder het merendeel van de bladeren en laat de snijdwond enkele dagen drogen. Pot de stek dan op in een luchtig en licht vochtig grondmengsel. In voldoende zonnige en warme omstandigheden – liefst ook hier minimaal 20 graden – duurt het enkele weken voordat de stek bewortelt.
Het kan een paar jaar duren voordat de nieuwe planten een beetje een behoorlijke caudex (verdikte stam) ontwikkelen.