De kerkuil: Een mysterieus wezen en zijn rol in het ecosysteem

De Kerkuil

De kerkuil is een bijzondere vogel die jarenlang bijna uit Nederland was verdwenen. Dankzij de inzet van vrijwilligers en boeren heeft deze elegante nachtjager een indrukwekkende comeback gemaakt. In dit artikel leer je alles over de kerkuil, zijn leefwijze en waarom hij zo belangrijk is voor ons ecosysteem.

Een bijna geruisloze jager in de nacht

's Nachts, wanneer de duisternisvalt,, komt de kerkuil tot leven. Hij zweeft stil over het boerenland, op zoek naar prooi. Kleine knaagdieren, vooral de veldmuis, staan bovenaan zijn menu. Zijn jachttechnieken zijn indrukwekkend: met zijn extreem gevoelige gehoor hoort hij zelfs een muis onder de grond of in het gras ritselen. De kerkuil vliegt laag over akkers en weilanden, waarbij zijn geruisloze vleugelslag – dankzij speciale franjes op zijn slagpennen – ervoor zorgt dat hij zich bijna onzichtbaar voortbeweegt.

Foto: Ellen Weidenaar Photography

Scherpe zintuigen: ogen en gehoor als wapen

De kerkuil vertrouwt niet alleen op zijn gehoor; zijn scherpe ogen spelen een minstens zo belangrijke rol. Met zijn grote, donkere ogen kan hij zelfs in schemerige omstandigheden feilloos een muis van meters afstand zien bewegen. Omdat de ogen vast in de schedel zitten, kan de uil niet zoals wij zijn ogen draaien. Maar dat compenseert hij met zijn extreem flexibele nek, die hij wel 270 graden kan draaien. Dit helpt hem om alles in zijn omgeving te overzien zonder een poot te hoeven verzetten.

Foto: Ruud van Kempen

Een verleden vol bedreigingen

Halverwege de twintigste eeuw zag het er slecht uit voor de kerkuil. Strenge winters, zoals die van 1963, gecombineerd met het gebruik van landbouwgif zoals DDT, maakten dat de kerkuil vrijwel verdween uit Nederland. Door het gif werden de eierschalen van de kerkuil te dun, waardoor de eieren snel braken. Maar gelukkig was er hoop: vrijwilligers zetten zich massaal in door nestkasten op te hangen en het leefgebied van de kerkuil te verbeteren. Dankzij deze inspanningen keerde de kerkuil langzaam terug in onze natuur.

Broeden wanneer de muizenstand goed is

Kerkuilen broeden afhankelijk van het voedselaanbod. In veldmuizenrijke jaren kan een kerkuil zelfs meerdere keren per jaar broeden. Dit begint vaak al in maart, maar het kan ook voorkomen dat kerkuilen in het najaar nog een tweede of zelfs derde legsel hebben. Bij voldoende voedsel legt een kerkuil maximaal twaalf eieren per nest, wat bijdraagt aan een sneller herstel van de populatie.

Kerkuilen en hun leefgebied

De kerkuil leeft vooral in het boerenland. Hij geeft de voorkeur aan open of halfopen cultuurlandschappen waar veel muizen leven, zoals weilanden en akkers. Vroeger was de kerkuil een vaste gast in schuren en boerderijen, waar hij hielp de muizenpopulatie onder controle te houden. Boeren waren blij met de kerkuil, want hij beschermde hun oogst zonder dat er gif aan te pas hoefde te komen. Helaas is de moderne landbouw veranderd: schuren zijn nu vaak afgesloten, en kerkuilen worden er niet altijd meer gedoogd vanwege hun braakballen en uitwerpselen.

De Kerkuil en zijn neefjes en nichtjes

Waarom de kerkuil belangrijk is voor ons ecosysteem

De kerkuil speelt een cruciale rol in het ecosysteem. Door zijn voorliefde voor knaagdieren helpt hij de populaties van muizen en ratten op een natuurlijke manier in balans te houden. Dit maakt hem tot een nuttige bondgenoot van de mens, vooral in agrarische gebieden. Zonder de kerkuil zouden muizenplagen vaker voorkomen, wat boeren zou dwingen om schadelijke bestrijdingsmiddelen te gebruiken. Bovendien biedt de aanwezigheid van kerkuilen een teken dat het ecosysteem gezond is.

De kerkuil beschermen: wat kun jij doen?

Wil je de kerkuil helpen? Er zijn verschillende manieren waarop je bij kunt dragen aan het behoud van deze majestueuze vogel. Overweeg om nestkasten op te hangen in geschikte gebieden, vooral als je in het buitengebied woont. Zorg er ook voor dat de omgeving van de nestkast rustig is en dat er voldoende voedsel voor de kerkuil te vinden is. Vermijd het gebruik van gifstoffen in de tuin of op het land, want deze zijn niet alleen schadelijk voor de prooien van de kerkuil, maar ook voor de uilen zelf.

De comeback van de kerkuil in Nederland

Door de inzet van de Stichting Kerkuilenwerkgroep Nederland en tal van vrijwilligers heeft de kerkuil een comeback kunnen maken. Dankzij nestkasten en meer aandacht voor zijn leefgebied ziet de toekomst van deze vogel er rooskleuriger uit. Toch blijft waakzaamheid geboden. De kerkuil staat nog steeds op de Rode Lijst van bedreigde soorten, wat betekent dat zijn populatie kwetsbaar is. Winters met extreme vorst of sneeuw kunnen de uilenpopulatie snel doen slinken, vooral als er in die periodes weinig voedsel te vinden is.

De kerkuil verdient onze aandacht en bescherming

De kerkuil is niet alleen een prachtig dier om te zien, maar ook een onmisbare schakel in het ecosysteem. Zijn vermogen om muizenplagen onder controle te houden zonder gebruik van pesticiden maakt hem van groot ecologisch belang. Dankzij de inzet van mensen die zich om zijn bescherming bekommeren, blijft de kerkuil gelukkig bestaan in Nederland. Maar we moeten alert blijven om te zorgen dat deze mysterieuze jager van de nacht niet opnieuw in de problemen komt.

Belangrijk voor eigenaren boerenschuren in landschappelijk gebied, laat een kiertje open voor de kerkuil. LEES VERDER

Meest gestelde vragen over kerkuilen

Waar zit een kerkuil overdag?
De kerkuil is een bewoner van (half)open landschappen, en je vindt hem vooral in het boerenland. Overdag zoekt hij de schaduw op in gebouwen zoals schuren, kerktorens en andere rustige plekken. In deze donkere en stille hoeken kan hij zich goed verstoppen. Hij houdt van schuilplaatsen die veilig zijn, zodat hij ongestoord kan rusten en zijn energie kan opladen voor de nachtelijke jacht. Deze verborgen plekjes dienen zowel als roestplaats als nestplaats, waar de kerkuil zich terug kan trekken van de drukte van de buitenwereld.

Kan een kerkuil bidden?
Bijna alle roofvogels kunnen tot op zekere hoogte bidden, maar kerkuilen zijn daar bijzonder goed in. Een kerkuil jaagt op drie manieren.
Ten eerste vliegt hij langzaam en laag, meestal tussen 1,5 en 4 meter boven de grond, terwijl hij draait en zoekt naar prooi. Zodra hij iets ziet, duikt hij erop af en doodt het met zijn scherpe klauwen.
Daarnaast wacht de uil vaak op een geschikte zitpost tot er een prooi voorbij komt, om deze met een krachtige duik te grijpen.
De derde techniek, "bidden", is bijzonder interessant. Terwijl hij laagvliegt en een prooi opmerkt, blijft hij even in de lucht hangen. Dit stelt hem in staat om zijn aanval te plannen en precies toe te slaan.

Waar kan ik uilen vinden om te fotograferen?
Let op sporen. Een goede manier om uilen te ontdekken is door te kijken naar hun sporen. Op hun favoriete zitplekjes vind je vaak poepsporen. Maar er is iets dat het nog gemakkelijker maakt om een uil te spotten en dat zijn de braakballen.
Uilen slikken hun prooi in zijn geheel door, variërend van muizen en (kleine) vogels tot kikkers en kevers. Niet alles kan verteerd worden, zoals haren, keverschildjes en botjes. Deze onverteerbare delen spuugt de uil uit in de vorm van braakballen.
Als je veel braakballen vindt, is dat vaak een teken van een vaste plek van een uil. Het loont de moeite om in de buurt verder te zoeken.

Hoe lok je uilen naar je tuin?
Als je een kerkuil in je tuin wilt, is het het beste om op het platteland te wonen. Kies voor een huis met een grote tuin en plaats een uilenkast in of aan de woning.
Zorg ervoor dat de kast op een rustige plek hangt, bij voorkeur gericht op het noorden of noordoosten, en 6 tot 8 meter boven de grond. Een kerkuilkast heeft een tussenschot aan de binnenzijde, wat helpt om het binnen donkerder te maken en andere roofdieren buiten te houden. Deze kast is ideaal om te monteren in een schuur, stal, of op een zolder.

Welk geluid maakt een kerkuil?
Geluiden zijn essentieel voor uilen, omdat ze het enige middel zijn om met elkaar te communiceren. Kerkuilen maken wel 18 verschillende geluiden, die onder te verdelen zijn in vijf groepen: baltsgeluiden, verdedigingsgeluiden, bedel- en voedergeluiden, sociale contactgeluiden en geluiden van de jongen. Elk geluid heeft zijn eigen functie, waardoor deze vogels elkaar kunnen herkennen en hun interacties kunnen reguleren.

Zijn kerkuilen beschermde diersoorten?

De kerkuil is een beschermde inheemse diersoort zoals vastgesteld in artikel 3.1 van de Wet natuurbescherming. Deze wet bevat verschillende verboden om de kerkuil te beschermen, waaronder:
Het opzettelijk doden of vangen van vogels (artikel 3.1 lid 1).
Het opzettelijk vernielen of beschadigen van nesten, rustplaatsen en eieren van vogels, of het wegnemen van nesten (artikel 3.1 lid 2).
Het rapen en onder zich hebben van eieren van vogels (artikel 3.1 lid 3).
Het opzettelijk storen van vogels (artikel 3.1 lid 4). Dit verbod geldt niet als de storing geen wezenlijke invloed heeft op de instandhouding van de soort (artikel 3.1 lid 5).
Het bezit, het vervoer en de handel in vogels, dood of levend, evenals delen of producten daarvan (artikel 3.2).

Deze regelgeving is essentieel om de kerkuilenpopulatie te waarborgen en hun natuurlijke habitat te beschermen.

Welke kleur ogen heeft een kerkuil?

De kerkuil heeft zwarte ogen, net als de bosuil. Uilen zijn te onderscheiden aan hun oogkleur, die een rol speelt in hun jachtgewoonten. Er wordt vaak gezegd dat gele ogen geschikt zijn voor de jacht overdag, zwarte ogen uitstekend zicht geven ‘s nachts en oranje-ogige uilen in de schemer actief zijn. Echter, uit nader onderzoek blijkt dat dit een urban legend is. Zowel de oranje-ogige ransuil als de ruigpootuil met hun felgele ogen jagen bijvoorbeeld voornamelijk ‘s nachts.


Foto: Onze natuur.be

HELP JE MEE

Kerkuilen zijn echt bijzondere vogels, niet alleen vanwege hun opvallende uiterlijk, maar ook vanwege de belangrijke rol die ze spelen in ons ecosysteem. Ze zijn natuurlijke muizenvangers en helpen zo ons milieu in balans te houden. Het is gewoon verdrietig om te zien hoe hun aantal afneemt door habitatverlies en andere menselijke invloeden.

Daarom wil ik je vragen om even stil te staan bij deze bijzondere uilen. Laten we samen zorgen dat ze ook in de toekomst nog te zien zijn. Overweeg om een uilenkast op te hangen in je tuin of laat de schuurdeur van een oude boerderij een beetje openstaan. Dit geeft ze de kans om een veilig plekje te vinden. Jouw kleine moeite kan echt een groot verschil maken voor deze prachtige uilen. Laten we ze de bescherming bieden die ze verdienen, zodat ze nog lang in onze nachten kunnen rondzweven!