Diervriendelijk tuinieren: meer dan lijstjes volgen. (deel 1)
Met pijn in het hart lees je allicht de berichten in de krant. Het gaat niet goed met de vlinders, er zijn er elk jaar minder. Wilde bijen doen het niet veel beter, hun aantallen gaa11n ook achteruit. En van de onderzoeken naar pesticiden en insecticiden in de lichamen van die kleine mezen breekt je hart helemaal. Vastberaden besluit je om er iets aan te doen en je start in je eigen tuin, die moet diervriendelijker worden.
Vol goede moed start je met het zoeken van informatie over hoe je het beste te werk gaat en welke planten je best gebruikt. Top 10 lijstjes zijn handig en beknopt, die gaan je zeker helpen. Die lavendel, vlinderstruik, ijzerhard (Verbena) en zonnehoed (Echinacea) die in bijna elk lijstje voorkomen, moeten precies echt wel goed zijn. Die gaan we zeker kopen samen met nog wat andere leuk ogende bloemen en struiken die in het oog springen bij de kwekerij of in het tuincentrum. En het label ‘bij-vriendelijk’ dat ze daar gebruiken is ook wel handig.
Haag erin, misschien een boompje en wat struiken en je speciale gekozen bloemen in de grond en je diervriendelijk tuin is klaar. Laat die natuur maar komen nu. En zowaar, daar komt de eerst vlinder al aan gefladderd en een schattig bijtje aangezoemd. Je missie lijkt geslaagd, je ziet meer dieren en vooral insecten dan ervoor. Voldaan geef je jezelf een dikke duim en hoop je stiekem op die kus van de juffrouw (of meester).
In een zee van beton heb jij een groene oase gemaakt, een toevluchtsoord voor al die dieren in nood. Maar is dat wel zo?
Schijn bedriegt.
Als je iets beter kijkt, zal je merken dat je allicht wel meer insecten zal zien maar dan vooral veel van een paar veelvoorkomende soorten. Met een tuin vol bloemen zal je zeker een hoop hommels in de tuin krijgen, het lijken wel vliegende teddyberen. En als er een imker in de buurt is, zal die heel blij zijn dat je geld heb gestoken in bij-vriendelijke planten. Hij kan nu meer honing oogsten. In België (en allicht ook Nederland) zijn er echter rond de 400 soorten wilde bijen, maar kan je er meer als 10 verschillende soorten vinden in je tuin?
En die vlinderstruik is echt een vlindermagneet en je kan dan elke dag heel wat streepjes zetten achter de verschillende soorten koolwitjes, zandoogjes en Atalanta’s op het telformulier. Maar die kolom rupsen blijft akelig leeg. Wat is er dan misgegaan?
Generalisten en specialisten.
Je tuin is inderdaad een stuk diervriendelijker geworden als je je op lijstjes laat baseren, maar de soorten die van je inspanning profiteren zijn meestal de generalisten onder de insecten. Ook zij hebben het moeilijk in de wereld die we geschept hebben, maar een groot deel van onze biodiversiteit bestaat uit dieren die zich gespecialiseerd hebben en een zeer nauwe relatie zijn aangegaan met één plant of plantengroep. Het zijn deze soorten die momenteel het extra moeilijk hebben.
De lijstjes die je op het internet kan vinden zijn goed bedoelt en tot op een zekere hoogte ook nuttig. En ik wil zeker geen afbraak doen aan de auteurs die tijd steken in het schrijven van artikels over diervriendelijk tuinieren. Veel van de tips die er in staan, zijn echt waardevol en belangrijk en ook deze website staat boordevol goede raad.
Planten voeren al miljoenen jaren een onzichtbare strijd met insecten. Veel van de insecten knabbelen maar al te graag aan de bladeren van bomen, struiken en andere planten. En ook al kunnen deze planten wel iets verdragen, het zou nefast zijn voor hun voortbestaan als ze niet de nodige afweermechanismen ontwikkelen om dit tegen te gaan. Veel van die afweermechanismen zijn chemische verbindingen die er voor zorgen dat bladeren moeilijker verteerbaar worden of zelfs giftig worden. De insecten staan natuurlijk niet stil en passen zich ook aan. Dit is in essentie natuurlijke evolutie
Zoals bij de mensen, gebruiken dieren enzymen en dergelijke om voedingsstoffen en energie uit hun eten te halen. Miljoenen jaren aan evolutie heeft er voor gezorgd dat de samenstelling van bladeren zo verschillend is tussen de verschillende soorten planten dat planteneters gedwongen zijn om zich te specialiseren.
Bij wijze van spreken hadden ze de keuze, ofwel maken ze enzymen aan die zo veel mogelijk verschillende soorten planten weten om te zetten naar voedingsstoffen, ofwel specialiseren ze zich om een specifiek groep of soort plant.
Specialiseren in een specifieke groep van planten (zoals koolwitjes op soorten kool) of zelf één soort plant (Atalanta op brandnetel) lijkt een slechte keuze, daar ze het aanbod aan voedsel beperken en dus kwetsbaarder zijn op natuurlijke schommelingen van het voedselaanbod.
Maar een alleseter zijn is zeker geen makkelijke klus en ook niet altijd even slim. Iemand die alles kan, zal zelden uitblinken in iets specifiek. Insecten die zich weten te ontpoppen tot een generalist, kunnen in principe wel eten van veel verschillende soorten planten, hun enzymen zijn meestal niet echt efficiënt in het omzetten van voedsel in energie. Daarom moeten ze dus ook meer eten dan een specialist, die wel weet hoe je alles uit een bepaalde voedselbron kan halen.
Foerageren kost energie, dus hoe meer je moet foerageren hoe meer energie je nodig hebt. Voor generalisten kan dit een vicieuze cirkel zijn. En hoe meer tijd je besteed aan het foerageren, hoe groter het risico dat je door een roofdier opgegeten wordt. Specialiseren is dus op zich geen domme keuze.
De natuur is complex.
Ik ben er mij van bewust dat veel van de lezers die gestart zijn met het lezen van mijn artikel allicht al hebben afgehaakt nog voor ze aan dit deel zijn geraakt. Misschien hadden zij gehoopt op een kort en bondig artikel waarin een of ander raad of wonderplant zat verborgen die alle problemen zou oplossen. Maar spijtig genoeg voor hen, hebben ze tot hiertoe nog weinig concrete informatie gekregen hoe ze hun tuin tot een natuurlijke oase kunnen omvormen.
En dat is eigenlijk niet meer dan logisch. Als er een ding is dat ik heb geleerd uit het bekijken van ettelijke natuurdocumentaires, lezen van een hoop boeken en mijn praktische ervaring bij Natuurpunt en als tuinaannemer, is dat de wereld van planten, dieren, schimmels, bacteriën en nog veel andere levende wezens op onze planeet grenzeloos complex is.
De mens is het meest bestudeerde wezen op deze planeet en toch kunnen we onszelf nog niet ontcijferen. Laat staan dat we weten hoe de natuur rondom ons in elkaar zit en hoe al deze individuele soorten met elkaar verbonden zijn.
De ‘Natuur’ kan je niet omschrijven in een artikel van 700 woorden en een top 10 lijstje met wat planten die de wereld gaan redden. De natuur is eindeloos mooi maar ook eindeloos ingewikkeld.
Ik wil zij die graag in hun tuin iets willen betekenen voor de natuur niet ontmoedigen en hun ook echt helpen. En op zich is dat echt niet zo moeilijk, echter is het naar mijn mening wel belangrijk om eerst een basiskennis te hebben over hoe die natuur in elkaar zit voor je die echt kan helpen.
Een diervriendelijk tuin aanleggen start bij lezen en veel lezen. Maar ook door te observeren en op te zoeken. Leesvoer zal ik jullie genoeg geven, want dit is nog maar het eerste deel van een serie artikels over diervriendelijk tuinieren en dan eigenlijk nog maar een inleiding.
In de toekomst ga ik het nog hebben over het verschil tussen waard- en drachtplanten en o.a. specifiek inzoomen op vlinders, bijen en wespen en dan vooral waar ze goed voor zijn en wat je voor deze dieren kan betekenen in de tuin. En wie weet laat ik mij wel verleiden tot het maken van een of andere lijstje.
Lees de andere delen:
Diervriendelijk tuinieren: meer dan lijstjes volgen. (deel 1)
Diervriendelijk tuinieren: ga niet voor de adult only snackbar. (deel 2)
Diervriendelijk tuinieren: de impact van het oog en de tong op plantenkeuze (deel 3)
Diervriendelijk tuinieren: tijd voor actie (deel 4)
Diervriendelijk tuinieren: praktische tips voor vogels en vlinders (deel 5a)
Diervriendelijk tuinieren: praktische tips voor nachtvlinders en wilde bijen (deel 5b)
Maarten Wielandts
Eat Sleep Garden Repeat
Inloggen is verplicht
Om een reactie te posten moet je ingelogd zijn
Log inJan de B 4 jaar geleden
Mooi beschreven Maarten 💪🏻