UITLEG; NPK formule meststoffen. Hoe wat en welke gebruiken voor de tuin?

Over kippenmest, verenmeel en verwarde tv-kijkers
 

(vervolg op: Burnout van de grond en knabbelende kevertjes.)  Lees hem hier

Ongeveer een week of 2 terug zag ik op de TV een kort programma voorbij komen waarin het zou gaan over meststoffen die je kon gebruiken voor planten in huis en tuin. Nu is er op dit gebied al zoveel op de markt dat je werkelijk door de bomen het bos niet meer ziet. En als je dan als onwetend consument in een tuincentrum staat voor zo’n grote stelling volgepakt met dozen meststoffen, dan zou het zomaar kunnen gebeuren dat je binnen de kortste tijd het spoor bijster raakt.

Biologische meststoffen zoals bloed- en hoornmeel, beendermeel, vleesbeendermeel, verenmeel en haarmeel, kippenmest en koemest, vinassekali, cacaodoppen, luzerne en nog veel en veel meer. Meststoffen voor kamerplanten, voor groenten, voor bomen, voor struiken, voor fruit, voor rozen en hortensia’s, voor rhodondendrons, coniferen, voor gras en eigenlijk voor alles wat er enigszins groen uitziet, op een plant lijkt en soms bloemen geeft. Mest van het huismerk of van bekende fabrikanten, zelfs daar zitten nog verschillen in. Troost je maar als je er niet uitkomt. Want het team van het tv-programma dat zich boog over het gebruik en de inhoud van meststoffen belde voor een aantal vragen naar allerlei fabrikanten, maar kreeg heel veel tegenstrijdige en onduidelijke antwoorden. Ze deden verschrikkelijk hun best hoor, daar niet van, maar ik kreeg sterk de indruk dat ze er na die 30 minuten geen cent wijzer van waren geworden. En de kijker al evenmin dacht ik er meteen achteraan. Nou toegegeven, die 30 minuten zijn inderdaad wel aan de erg krappe kant om zo’n complex onderwerp als dit uit de doeken te doen. Maar naar mijn mening mag je de kijker op de bank niet in zo’n grote verwarring de rest van de avond insturen. Dat wordt onrustig slapen straks. Daarom ga ik nu proberen wat licht in de duisternis te brengen. 

Meststoffen kun je grofweg onderscheiden in 4 soorten:
▪ kunstmest
▪ organisch-minerale mest
▪ organische mest
▪ groenbemesters
 

Over kunstmest en zijn van-korte-duur-succes
 

Laten we beginnen bij de eerste en dat is kunstmest die, zoals het woord al zegt, op kunstmatige wijze tot stand is gekomen en waarin geen natuurlijke materialen te bespeuren vallen. De meststoffen die erin zitten, ik ga er zo dadelijk meer over vertellen, zijn dus niet alleen op chemische wijze gemaakt, maar voeden de plant in hoog tempo alleen niet de bodem waar de planten in staan. Bovendien bevatten deze meststoffen veel zouten, die heel slecht zijn voor het bodemleven en het milieu. Doordat de plant in versneld tempo die voedingsstoffen krijgt toegediend, hard groeit, bladeren maakt en bloemen en/of vruchten geeft, heeft hem dat niet sterker gemaakt, integendeel. Hij heeft niet de tijd gehad om dat groeiproces op een natuurlijke wijze te laten verlopen. Hij neemt die meststoffen weliswaar snel op, maar ze worden ook weer heel makkelijk uitgespoeld. Het succes is dus van korte duur. Op de foto zie je de letters EG-meststoffen staan, dat betekent dat ze volgens de Europese wetgeving moeten zijn gefabriceerd. Er zit geen enkel organisch bestanddeel in, is zelfs verboden!

Maar wat zit er dan wel in die meststoffen die zo goed voor onze planten en groentegewassen moeten zijn?
 

Daar zit de NPK-formule in waar ik het straks uitgebreid over zal hebben. Naast die letters NPK staan ook nog cijfers zoals bijvoorbeeld 7-7-5 zoals onderstaande foto laat zien. En dat heeft te maken met het aantal percentages die in dit pak zitten. Dus in dit geval (voor gras): 7% stikstof, 7% fosfor en 5% kalium. Daarnaast zitten er nog allerlei micro-organismen in en diverse organische dierlijke meelsoorten waar veel kalk in zit en waar de plant ook veel behoefte aan heeft. Over die NPK gesproken, nee schrik maar niet, ik ga jullie niet vervelen met scheikundige formules maar gewoon vertellen waar die letters voor staan en wat ze doen voor het welzijn van mens, plant en dier.
 

De letter N staat voor Nitrogenium oftewel stikstof.

Mag je onmiddellijk weer vergeten, maar dan weet je ook meteen dat er niet de S van stikstof staat maar een N, zijn scheikundige naam.
Stikstof is een belangrijke stof waar de atmosfeer voor 80% mee gevuld is. Waarom het stikstof heet? Omdat wij, maar ook de dieren, onmiddellijk zouden stikken als we ons in een ruimte zouden bevinden die alleen maar gevuld zou zijn met stikstof. Vandaar de naam. Stikstof is de belangrijkste voedingsstof voor planten. Zonder stikstof groeien planten namelijk niet. Het is nodig voor de vorming van bladeren die zonlicht in voedsel omzettenen dat vraagt veel stikstof. Het zorgt er dus niet alleen voor dat bladeren mooi groen worden (dat proces heet fotosynthese) maar het maakt in de plant ook nieuwe cellen aan waardoor wij dan weer opmerken: Allemensen wat is die plant gegroeid! Voor al die processen en meer is stikstof verantwoordelijk. Bij een teveel aan stikstof bijvoorbeeld groeien en rijzen bramenstruiken en brandnetels de pan uit, waardoor ze andere planten verdringen. Het evenwicht raakt dan verstoord.Overigens is gras in het gazon een grote fan van stikstof, waar hij lekker groen van wordt.

Het tweede voedingselement heet fosfor, aangeduid met de letter P.
 

Het is een mineraal en komt onder andere voor in gesteenten in China en Marokko. Maar de hoeveelheid beschikbare fosfor is niet oneindig, daarom moeten we er ook zuinig mee omspringen. Als fosfor een verbinding aangaat met zuurstof heet het fosfaat, dit ter verduidelijking als ik het zo dadelijk ga hebben over fosfaat.

Fosfaat zit in het celmateriaal van alle levende wezens en is nodig voor de groei, ontwikkeling en voortplanting. Het is dus een van de belangrijkste elementen voor al het leven op aarde. Om het even deftig te zeggen is het een macronutriënt, wat zoveel betekent dat de plant daar relatief veel van nodig heeft om zich te kunnen ontwikkelen, net zoals stikstof en kalium dat voor hem zijn. Fosfor is vooral belangrijk voor de wortels en de bodemstructuur. Die wortels immers zorgen ervoor dat ze voedingsstoffen en water opnemen uit de grond. Het zijn als het ware de mondjes van de plant, net als de bladeren, die dat ook hebben. Maar er gebeurt meer in die bodem. Rond de wortels van planten zitten specifieke bacteriën die met goede schimmels een samenlevingsvorm aangaan. En dat is een interessante combi want op die manier ontstaat er een win-win situatie waar beide partijen beter van worden. Die nuttige schimmels worden Mycorrhiza’s genoemd, halen mineralen uit de bodem, geven dat aan de wortels van de plant en krijgen daar in ruil suikers voor terug.
Maar die samenwerking doet meer: ze beschermen de plant tegen ziekteverwekkers. Door de voedingsstoffen die ze van planten krijgen kunnen ze hun mycelium (ondergronds netwerk van schimmeldraden) uitbreiden waardoor ze ook het bereik van de plant via de wortels sterk vergroten. De plant kan zich daardoor weer beter ontwikkelen en gaat voor ons allerlei leuke dingen doen. Hij is niet alleen blij, dat kun je goed zien omdat z’n blaadjes staan te glimmen en glanzen, maar er komen ook meer bloemen aan of meer fruit. Kortom het gaat goed met de plant. Door kunstmest gaan al die goede onderwereldprocessen verloren, omdat het zo veel zouten bevat dat het bodemleven doodt. Bovendien krijgt de bodem, die een zeer grote bevolkingsdichtheid van allerlei bodembeestjes heeft, geen voeding en ook dat gaat dan ter ziele.

Het derde voedingselement heet kalium, aangeduid met de letter K.
 

Kalium, ook wel potassium genoemd, is een erts en na stikstof de belangrijkste voedingsstof voor de plant. Vroeger werd het gemaakt door bomen te verbranden zoals beuken en eiken, maar dat leidde tot ontbossing. Tegenwoordig wordt op die manier geen potas meer gewonnen, maar wel via mijnbouw uit grote dieptes gehaald.

Kalium is eigenlijk een transportbedrijf en een grote regelaar ineen. Het houdt zich bezig met een aantal processen: van het maken van bladgroen tot het transporteren van voedingsstoffen. Bovendien maakt het de celwanden van de plant steviger en sterker en zorgt het voor een goede wateropname, energievoorziening en vochthuishouding. Kortom hij speelt een zeer grote rol in het hele stofwisselingsproces. Kalium is ook verantwoordelijk voor de vorming van bloemen en vruchten. Nu zijn er planten in de moestuin die een extra hapje kali wel lekker vinden. Ik denk daarbij aan biet, wortel, knoflook, prei en ui. Kalium bevat een ongevaarlijk percentage zout maar voorkomt daardoor ook dat planten bevriezen in de winter. De plant wordt hierdoor vorstbestendiger. Denk maar eens aan de zee, die ook niet bevriest vanwege het zout dat erin zit. Bij een tekort aan kalium kunnen bijvoorbeeld de naalden van coniferen geel worden en uitvallen. Kalium, stikstof, fosfor en magnesium zijn echt wel de 4 elementen die in de groentetuin nodig zijn. Op de verpakking zie je ook vaak de aanduiding +Mg terug, wat wil zeggen verrijkt met magnesium. Dat magnesium is een minerale voedingsstof die zich ook heel sterk maakt voor bladgroen, goed voor alle bladgewassen dus. Een tekort aan deze stof zorgt voor het snel geel worden van de randen en rond de nerven van het blad. Tip: als je daarbij dan ook nog een extra gift compost toevoegt worden vocht en magnesium niet uit de grond gespoeld.

Naast al deze stoffen hebben planten ook nog sporenelementen nodig, dat zijn als het ware de vitamientjes voor de plant.

Sporenelementen zijn kleine percentages metaal, waarvan de plant er weliswaar maar heel weinig nodig heeft maar toch noodzakelijk zijn voor hun ontwikkeling. Voorbeelden zijn: mangaan, ijzer, zink, koper, borium en molybdeen. 
Alles bij elkaar genomen merk je wel dat de tuin al zonder kunstmest een grote chemische fabriek is. Bij de druif bijvoorbeeld is dat goed te merken aan de wijn. Waar groeit het druivenras, op welke grond, hoeveel kalk krijgt het, hoeveel zonuren en hoeveel regen? Hoe is de geologische ligging van het land, dicht bij de zee of juist landinwaarts? Al deze factoren drukken duidelijk hun stempel op de smaak van de druif en dus op die van de wijn.

Organische-minerale mest

Kippenmest en chemie, is dat een goeie match?
Deze meststof bestaat voor 60% uit organische mest en 40% uit minerale mest. Maar wat is eigenlijk organische mest?
Daar kan ik kort over zijn, het is mest die volledig afkomstig is van plantaardige en/of dierlijke resten. Dat kunnen plantenresten zijn, maar ook hoorns, hoeven, haren en veren van dieren. In die producten zit veel kalk en voor sommige planten is die stof een noodzaak. In het hoofdstuk Organische mest ga ik daar wat verder op in. Wat die minerale mest betreft: dat lijkt op het eerste gezicht om iets natuurlijks te gaan - het woord minerale suggereert dat het om natuurlijke stoffen gaat die in de grond zitten - maar het is in feite gewoon kunstmest niet meer en niet minder. Die organische mest moet het eigenlijk goedmaken, zo moet je het een beetje zien.

Het is niet erg om dit mengsel af en toe te gebruiken, liever af dan toe natuurlijk, maar de grond gaat er door de aanwezigheid van dat kunstmestpercentage toch op achteruit (zie het vorige hoofdstuk). En omdat jij als tuinierder met dat groene hart je ook ontfermt over de bodem en zijn bewoners, is dit niet wat jij voor ogen hebt.

Er is voor deze samenstelling gekozen om het beste van die twee samen te brengen. De kunstmest die voor een snelle boost zorgt en daardoor de plant tijdelijk een oppepper geeft om daarna met de organische mest de plant gedurende een langere periode geleidelijk van voedingsstoffen te voorzien. De fabrikant heeft dat slim opgelost door dit type korrels van een coating te voorzien die deze langzamere afgifte bewerkstelligt.

Organische mest, de enige echte!

Zoals ik hierboven al vertelde zijn de meststoffen die in die organische mest zitten van plantaardige en dierlijke oorsprong, er worden geen chemische middelen aan toegevoegd. Puur natuur dus, precies wat we willen. En ook in organische meststoffen zit die NPK-formule. Je kunt zelf uit je tuin veel biomassa halen, door groenafval (snoeisels, verlepte bloemen, gras, takken, groenteafval) te laten composteren en ook dierlijke mest te gebruiken zoals kippen- en koeienmest. Voor de benodigde kalk is er een aantal organisch-dierlijke meelsoorten zoals bloed- en beendermeel, vinassekali of zeewierkalk. In het begin van dit blog heb ik er al een paar genoemd. Kalk verbetert de grond en veel planten zijn dol op kalk. Toch moet je daar een beetje mee oppassen, want er zijn genoeg planten op zure grond die hier niet van houden zoals azalea’s, rhodondendrons, heide en nog een aantal zuurminnenden.

Het is beter om te ontdekken wat voor type grond jij hebt voordat je mest gaat uitstrooien die daar niet geschikt voor is.
Als je geen compostbak hebt kun je je altijd nog een pak organische mest aanschaffen voor de sier- en/of groentetuin. Daar zit een biologische mix in van een aantal belangrijke voedingsstoffen, mineralen en sporenelementen om eventuele tekorten op verantwoorde wijze aan te vullen.

Maar wat is nu exact de waarde van die voedingsstoffen waardoor de plant zo groeit?
Daarvoor ga ik even terug naar het tuincentrum waar dat grote schap vol dozen met meststoffen staat. Op zo’n doos staat veel informatie maar het is me al menig keer opgevallen dat er vooral naar de voorkant van het pak wordt gekeken. Bijvoorbeeld of het wel echt voor de hortensia is die ze blauw willen hebben. En als dat zo is, ligt dat pak al snel in het winkelwagentje. Verder gaan mensen niet. Er wordt niet naar de achterkant gekeken, ook niet naar de zijkant of de onderkant van het pak, er wordt niets gelezen en niets vergeleken. Ik heb daar overigens in een grijs verleden wel eens onderzoek naar gedaan en het blijkt inderdaad zo te gaan. Voor elke plant of plantengroep bestaat er een meststof, die verschilt in percentages wat betreft die NPK. Dat komt omdat niet elke plant dezelfde voedingsstoffen in die hoeveelheid nodig heeft. En om het nog maar eens eenvoudiger te maken, hanteren verschillende fabrikanten ook nog hun eigen percentages. Nou jij weer!

Wat die kunstmest betreft: ook al willen we er niet aan omdat kunstmest niet goed is voor bodem, bodemleven, mens en dier, de eerlijkheid gebiedt me om ook de andere kant van kunstmest te laten zien. Kunstmest zorgt er in de landbouw voor dat 50% van de wereldbevolking gevoed wordt en omdat die stijging daarvan hard groeiende is, zal de agrarische sector er zich voorlopig nog van moeten bedienen. Maar misschien komen erop een dag biologische alternatieven en betere oplossingen die het gebruik van kunstmest kunnen terugdringen of zelfs overbodig maken. Ik hoop het in ieder geval.

Over bio-stoffen, powervoeding en een gespreid bedje

Groenbemesters, het blije groen. Wat zijn ze en wat doen ze?
Het zijn planten met een missie. Je laat ze in je tuin groeien om een aantal belangrijke redenen en nee, niet om op te eten en ook niet omdat ze lekkere vruchten geven of mooie bloemen, alhoewel er best hele leukerds tussen zitten. Voor de oogst hoef je het dus niet te doen. Nee, je nodigt ze uit omdat ze je tuin bijvoorbeeld aan biomassa helpen. Biomassa is de hoeveelheid groen die ze opleveren nadat hun groeiproces beëindigd is en die je onder de aarde schoffelt voor een beterevruchtbaarheid van de bodem. Hiermee breng je organische stoffen in de grond, inclusief de voedingsstoffen die ze van zichzelf hebben. De bodem krijgt op die manier een leuk laagje powerstoffen toegediend om dat weer beschikbaar te stellen voor bijvoorbeeld een nieuwe aanplant groenten. En geloof me, die maken een vreugdedansje, want ze komen letterlijk en figuurlijk in een gespreid bedje.

Maar ze doen meer, ze zorgen ook dat belangrijke stoffen zoals stikstof niet uit de grond gespoeld worden omdat dat door hun wortels wordt vastgehouden. Na het afsterven wordt het gewoon weer aan de bodem teruggeven. En de grond…die wordt hierdoor weer voorzien van organisch materiaal, waar bacteriën en schimmels mee aan de gang gaan en dat weer omzetten in waardevolle voedingsstoffen.

Sommige groenbemesters maken hele lange wortels, de zogenaamde penwortels die op hun beurt ook weer zorgen voor een goede doorvoer van vocht, lucht en voedingsstoffen. Maar allemaal beschermen ze de grond tegen erosie en door zo’n volle bos groen onderdrukken ze tegelijkertijd de groei en opkomst van onkruid.

Enkele voorbeelden van groenbemesters:

• Bladrammenas, (Crucifererae) 
• Italiaans raaigras ( Lolium multiflorum)
• Witte of Gele mosterd (Sinapis alba)
• Wikke (Vicia)
• Witte klaver (Trifolium repens) 
• Bijenvoer (Phacelia tanacetifolia)
• Komkommerkruid (Borago officinalis)
• Afrikaantje (Tagetes)

Vooral tagetes is een hele bijzondere omdat het wordt beschouwd als de beste aaltjesbestrijder. Ook niet verkeerd dus. Aan elk van deze groenbemesters zitten wel wat plussen en minnen. Daar bedoel ik mee dat er planten tussen zitten uit de koolfamilie, de brassica, die ook de ongezellige maar vooral gevreesde ziekte knolvoet kunnen binnenbrengen. Het is een kwaadaardige schimmel, een parasiet van het zuiverste water. Zijn aanwezigheid zorgt voor vervormingen(knobbels) aan de wortels. De schimmel vermeerdert zich in groten getale en dat gaat ten koste van de plant. Maar erger nog is dat zijn sporen wel zo’n 20 jaar in de grond blijven. En mocht je besluiten je zaden van groenbemesters aan te schaffen dan moet je wel weten dat ze aardig aan de prijs zijn. En zo is er altijd wat.  

Daarom eindig ik dit blog dan ook met een bekende uitdrukking van Cruyff dat ‘’elk nadeel z’n voordeel heb". Ik hoop dat ik met deze heldere soep wat meer duidelijkheid heb gebracht in deze ingewikkelde materie.

- Lees ook mijn volgende blog >>  Planten en hun kleurrijke namen <<

Een groene groet van Marie
 

Ontwerpt tuinen voor particuliere en zakelijke klanten

•  Auteur en illustrator van het boek 'Applaus voor de Dahlia' uitgegeven in samenwerking met de Hortus Botanicus in Leiden
• Illustraties gemaakt voor de tijdschriften Groei & Bloei, Tuinieren en Seasons en ook voor het TV-programma 'Per seconde wijzer'
• Ontwerpt stoffen en behang 
• Maakt beelden en poppen van papier-maché
• Last but not least ben ik ook een gepassioneerd tuinierster

Ben je nu al nieuwsgierig? Bezoek mijn website www.colourandpencil.eu. Heb je een vraag of wil je met mij in contact komen? Stuur een e-mail naar info@colourandpencil.eu en ik stuur je zo snel mogelijk een berichtje!